KİŞİLİK NEDİR?

Kişilik, bireyin bilişsel ve duygusal değerlendirmelerini temel alan ve kişinin iç ve dış dünyaya uyumu için geliştirdiği duygu, düşünce ve davranış örüntülerinin bütünüdür. Kişilik, karakter ve mizaç olarak iki bileşenden oluşmaktadır. Karakter, kişinin hayata bakış açısı ve algılarıdır. Toplumsal çevrenin etkisi ile doğumdan itibaren büyüme sürecinde karakter oluşur. Mizaç ise doğuştan gelen ve temeli biyolojik yatkınlıklara bağlı davranış örüntüleridir.

KİŞİLİK BOZUKLUĞU NEDİR?

Kişilik bozukluğu normal kişilik özelliklerinin abartılmış bir şekilde kişinin kendisine ve çevresine rahatsızlık verecek düzeyde yaşanması durumudur. Kişilik özellikleri esneklik taşımıyorsa, uyum bozucu nitelikteyse, süreklilik gösteriyorsa ve belirgin işlevsel bozulmaya ya da öznel sıkıntıya yol açıyorsa kişilik bozukluğudur.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ BELİRTİLER NELERDİR?

Kişilik bozukluğu, 10 farklı türü içeren ve düşünce, davranış ve algı işleyişinde bozukluklarla kendini gösteren bir ruhsal bozukluktur. Kişilik bozuklukları benzer özellikler ve semptomlara göre üç kümeye ayrılırlar. Birçok farklı çeşidi olmasına rağmen kişilik bozukluklarının belirli ortak özellikleri vardır.

• Davranış örüntülerinin kalıcı ve esneklik göstermeden sürdürülmesi,
• Biliş, duygulanım, kişilerarası işlevsellik ve dürtü denetiminde toplum için geçerli ölçülerden sapması ve topluma aykırı davranışlar göstermesi,
• Ergenlik çağından beri süregelmesi,
• Bireyin toplumsal uyumunda, ilişki sürekliliğinde ve iş yaşamında belirgin bir bozulmaya yol açması,
• Kişinin bilişsel yetilerinde, temel duygulanım ve düşünce yapısında belirgin bozukluk olması ve
• Bu durumun bir ruhsal bozukluk ya da madde etkisi ile açıklanamama kişilik bozukluklarının ortak özellikleridir.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI NELERDİR?

Kişilik bozuklukları, DSM-5’te tanımlayıcı benzerliklerine bağlı olarak üç ana kümede toplanmıştır. A kümesi Kişilik Bozuklukları: (a) paranoid kişilik bozukluğu, (b) şizoid kişilik bozukluğu ve (c) şizotipal kişilik bozukluğundan oluşmaktadır. B kümesi Kişilik Bozuklukları: (a) antisosyal kişilik bozukluğu, (b) sınır (borderline) kişilik bozukluğu, (c) histrionik kişilik bozukluğu ve (d) narsistik kişilik bozukluğundan oluşmaktadır. C kümesi kişilik bozukluklarını ise (a) çekingen kişilik bozukluğu, (b) bağımlı kişilik bozukluğu ve (c) obsesif-kompülsif kişilik bozuklukları oluşturmaktadır.

A kümesi kişilik bozukluğu yaşayan kişiler; içe kapanık, soğuk, şüpheci veya mantıksız olarak tanımlanabilir. A kümesi tuhaf-eksantrik küme olarak da adlandırılmaktadır.

Paranoid Kişilik Bozukluğu olan kişiler şüpheci, sürekli başkalarının kötü niyetli olabileceği yönünde düşünceleri olan ve bu nedenle başkalarına güvenmeyen, yakın ilişkilerde aşırı alıngan ve kırılgan, patolojik kıskançlığı olan ve geçinmesi zor kişilerdir.

Şizoid Kişilik Bozukluğu kişiler; yakın ilişkiler kurmaktan ve toplumsal ilişkilerden uzak duran ve başkalarıyla birlikte olunan ortamlarda duyguların ifadesinde zorluk yaşayan, belirgin duygusal dalgalanma göstermeyen kişilerdir.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu olan kişiler davranışlarında garip olağandışı özellikler taşıyan, zor ilişki kuran, eksantrik ve birinci derece akrabaları dışında yakın ilişkide çok fazla olmayan kişilerdir.

B kümesi kişilik bozuklukları dramatik, coşkusal ve duygusal özellikler göstermektedir.

Sınır Kişilik Bozukluğu olan kişilerin duygularında, ilişkilerinde ve duygulanımlarında yaygın ve süreğen bir dengesizlik durumu vardır. Sağlam bir kişilik duygusu gelişmemiştir.

Antisosyal Kişilik Bozukluğu olan kişiler toplumsal kurallara ters düşen ve suç sayılan davranışlar gösteren kişilerdir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu olan kişiler aşırı duygusal, tüm ilgiyi üzerine çekmek için aşırı çaba sarf eden ve aşırı duygusal tepkiler veren kişilerdir.

Narsistik Kişilik Bozukluğu olan kişiler kendilerini her yönden aşırı beğenen ve üstün gören, sürekli beğeni ve takdir bekleyen, kendisinin üstün bir konumu hak ettiğine inanan kişilerdir.

C kümesi kişilik bozuklukları kaygı ve korku özellikleri göstermektedir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu olan kişiler başkalarıyla ilişki kurarken reddedilmeye karşı aşırı duyarlı olduklarından dolayı istedikleri halde ikili ilişkilere girmekten kaçınan kişilerdir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu olan kişiler yalnız başına karar veremeyen, özerk eyleme geçemeyen, sorumluluk alamayan ve yalnız kaldığında aşırı çaresizlik hisseden kişilerdir.

Obsesif-Kompülsif Kişilik Bozukluğu olan kişiler aşırı mükemmeliyetçi, ısrarcı, inatçı ve katı düşünceli kişilerdir.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ NELERDİR?

Kişilik bozukluklarının kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır. Kişilik bozukluklarının etiyolojisinde genetik ve kalıtımsal faktörler, biyolojik faktörler, çocukluktaki ebeveyn tutumları ve çevresel koşullar, çocuklukta istismar ve ihmale maruz kalma ve içinde yaşanılan toplumun özellikleri etkilidir.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELERDİR?

Kişilik bozukluklarının tedavisinde, kişiye özel bir yaklaşım benimsenir. Tedavi süreci, bireyin tercihleri, tıbbi geçmişi ve kişilik bozukluğunun çeşidi gibi faktörler dikkate alınarak belirlenir.

Kişilik bozukluklarının temel tedavi yöntemi psikoterapidir. Çünkü kişilik bozukluklarının tedavisi için belirli bir ilaç tedavisi yoktur. Kişilik bozukluklarından kaynaklanan anksiyete ve depresyon için ilaç tedavileri uygulanarak süreç desteklenebilmektedir.

Kişilik bozukluklarının tedavisinde psikoterapi ile kişinin anksiyete ve depresyon gibi sıkıntılarını azaltmak, kişinin sorunlarının kaynağını anlamasına yardımcı olmak, uyumsuz davranış örüntülerinin azaltmak ve kişinin yaşamında zorluklara neden olan kişilik özelliklerini değiştirmek amaçlanır.

Kaynakça

Öztürk, O., & Uluşahin, A. (2023). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.

Amerikan Psikiyatri Birliği. (1998). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı. Dördüncü Baskı (DSM-4) (Çev.Ed. Köroğlu, E.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.

Yetiş, Ö. Y. (2010). Ünı̇versı̇te Öğrencı̇lerı̇nde Kı̇şı̇lı̇k Bozukluğu Yaygınlığı Ve Sorun Çözme Becerı̇lerı̇ İle İlı̇şkı̇sı̇nı̇n İncelenmesı̇. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji.