Bipolar Bozukluk (İkiuçlu Bozukluk)

BİPOLAR BOZUKLUK (İKİUÇLU BOZUKLUK) NEDİR?

Bipolar bozukluk, manik-depresif bozukluk veya ikiuçlu bozukluk gibi farklı ifadeleri olan ve çift ruh hali değişimi şeklinde tanımlanan bir ruhsal bozukluktur. Bipolar bozukluk, taşkınlık (mani) ve çökkünlük (depresyon) olmak üzere iki ayrı hastalık dönemiyle karakterizedir. Birbirine zıt olan bu iki hastalık dönemi farklı dönemlerde ve şiddette veya eşzamanlı olarak kişinin duygu durumunu etkiler. Hastalık dönemleri dışında ise kişinin hayatı normale döner.

Mani aşırı neşeli ve coşkulu bir duygudurum içinde düşünce, konuşma ve devinim de hızlanma ve büyüklük duyguları ile ilişkili bir duygudurum bozukluğu dönemidir. Kişinin duygulanımında coşku, aşırı neşe ve öfke duyguları ön plandadır. Aşırı neşenin yanında saldırgan tutumlarda egemendir. Mani döneminin bir diğer özelliği kişinin düşünce hızının artmasıdır. Uçuşan düşünceler ön plandadır ve kişi sürekli konuşur, konudan konuya atlar ve belirli bir konu üzerinde duramaz. Kişinin deviniminde artmalar olur ve hızlanır, mani dönemindeki kişi yorulmadan, gece gündüz hareket halindedir. Aşırı alışveriş yapabilir ve mani döneminin ardından utanç ve suçluluk duyacağı davranışlarda bulunabilir. Aynı zamanda mani dönemi sırasında kişinin uyku gereksinimi azalır.

Depresyon (çökkünlük) dönemi ise mani döneminin tam tersidir. Depresyon döneminde derin bir mutsuzluk ve üzüntü duyguları hakimdir. Kişinin düşünce, konuşma, devinim ve fizyolojik işlevlerinde yavaşlamalar olur ve kişi durgunlaşır. Aynı zamanda değersizlik, karamsarlık, umutsuzluk ve abartılı suçluluk duyguları ön plandadır. Kişi eskiden zevk aldığı şeylerden zevk alamamaya başlar ve enerjisi azalır, çabuk yorulur. İştahsızlık, zayıflama/kilo alma ve uykusuzluk yaşayabilir.

BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLER NELERDİR?

Mani (taşkınlık) dönemi belirtileri

  • Aşırı neşeli, coşkulu, taşkın veya öfkeli duygudurum
  • Kendine güvenin artması ve büyüklük düşünceleri
  • Azalmış uyku ihtiyacı
  • Aşırı konuşkanlık
  • Hızlı düşünme ve fikir uçuşması
  • Dikkat dağınıklığı
  • Aktivite seviyelerinde artış ve psikomotor hızlanma
  • Zevk veren uğraşlara karşı aşırı ilgi ve risk alma davranışları

Depresyon (çökkünlük) dönemi belirtileri

  • Çökkün duygudurum, üzüntü, bunaltı ve mutsuzluk duygularının egemen olması
  • Eskiden zevk alınan şeylerden zevk alamama, ilgilerde azalma ve genel bir isteksizlik hali
  • Enerji kaybı ve yorgunluk
  • Dalgınlık ve odaklanmada zorluklar
  • Yetersizlik, değersizlik, suçluluk duygu ve düşünceleri
  • Düşük özgüven ve özsaygı
  • Uykuda azalma veya artma i̇ştah ve kilo da değişiklikler
  • Ölüm ve intihar düşünceleri veya kendine zarar verici davranışlar
  • Psikomotor yavaşlama

Karışık epizod (dönem) belirtileri

  • Depresif ve mani belirtilerinin eşzamanlı olarak görülmesi

BİPOLAR BOZUKLUK TANISI NASIL KONUR?

DSM-5’te bipolar (iki uçlu) bozukluğunun üç formu vardır: bipolar I bozukluk, bipolar II bozukluk ve siklotimik (döngüsel) bozukluk.

Bipolar I Bozukluk: İki uçlu I bozukluk tanısı için DSM-5 ölçütlerine göre kişinin hayatı boyunca tek bir mani dönemi geçirmiş olması yeterlidir.

Bipolar II Bozukluk: İki uçlu II bozukluk tanısı için kişi en az bir kez depresif dönem ve en az bir kez hipomani (hafif şiddette seyreden mani dönemi) dönemi yaşamış olması gerekir.

Siklotimik Bozukluk: En az 2 yıl süren, sıklıkla hafif depresif dönem ve bu dönemi izleyen hafif mani dönemlerinin olması.

BİPOLAR BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ NELERDİR?

Bipolar bozukluğun oluşum nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, nörolojik ve çevresel faktörler etkilidir.

Genetik Faktörler: Ailede duygudurum bozukluklarının olması. Yapılan araştırmalara göre iki uçlu bozukluğu olan kişilerin birinci derece akrabalarında iki uçlu bozukluk görülme riski %8,7, depresyon görülme riski %14,1’dir. Bipolar bozukluğunu birden fazla genin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilmektedir.

Nörolojik Faktörler: İki uçlu bozuklukların gelişiminde beyin kimyasındaki dengesizlikler de etkilidir. Yapılan araştırmalar sonucunda serotonin, dopamin ve noradrenelin gibi nörotransmitterlerin seviyelerinde meydana gelen değişiklerin bipolar bozukluğunun ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

Beyin Yapısı ve Fonksiyonu: İki uçlu bozukluğu olan kişilerin beyin yapısı ve işleminde, prefrontal korteks ve limbik sistemin de bazı farklılıklar ve değişiklikler gözlemlenmiştir. Bu bölgelerdeki değişikliklerin duyguların düzenlenmesi ve kontrolü ile ilişkili olduğu gözlemlenmiştir.

Çevresel – Psikosoyal Faktörler: Stresli veya travmatik yaşam olayları iki uçlu bozukluğa genetik yatkınlığı olan bir kişi de hastalığın ortaya çıkmasında etkili olabilmektedir.

Kaynakça

Amerikan Psikiyatri Birliği. (1998). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı. Dördüncü Baskı (DSM-4) (Çev.Ed. Köroğlu, E.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.

Kring, A. M., Johnson, S. L., Davison, G. C., & Neale, J. M. (2019). (Çev.) Muzaffer Şahin; Anormal Psikolojisi.Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Öztürk, O., & Uluşahin, A. (2023). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.