Dışarıdan Güçlü, İçeriden Kırılgan: Duygusal Zırh Olarak Kişilik Yapılanmaları

Duyguların Zırhı: Katı Görünüşlerin Ardındaki Gerçek

Bazı insanlar vardır; duygularını kolayca belli etmez, ilişkilerde mesafeli durur, hep güçlü görünürler. Ne sevinçleri taşar yüzlerinden, ne de üzüntüleri gözle görünür bir şekilde ortaya çıkar. Bu kişiler bazen fazla soğuk, bazen fazla öfkeli ya da fazla kontrolcü olarak tanımlanır. Oysa dışarıdan görünen bu “zırh”, çoğu zaman içsel kırılganlığı gizlemek için geliştirilmiş bir savunmadır.

Kişilik, bireyin dünyayı nasıl algıladığını, nasıl ilişki kurduğunu ve duygularını nasıl düzenlediğini belirleyen temel yapıdır. Ancak bazı kişilik örüntüleri, duygularla teması kesmek ya da başkalarına karşı sürekli tetikte olmak gibi davranışlarla şekillenir. Bu yazıda, kişilik yapılanmalarının birer duygusal zırh olarak nasıl işlediğini; özellikle psikodinamik savunma mekanizmaları olan yansıtma, bölme ve yalıtma üzerinden ele alacağız.

Savunma Mekanizmaları Nedir ve Neden Gelişir?

Psikanalitik kurama göre savunma mekanizmaları, bireyin kaygı, suçluluk, çatışma ve içsel tehditlerle başa çıkmakiçin geliştirdiği bilinçdışı stratejilerdir.

Sigmund Freud’un kızı Anna Freud, bu mekanizmaları sistemli bir şekilde tanımlamış ve ruhsal yapının kendini koruma çabasını ortaya koymuştur. Kısacası savunma mekanizmaları, psikolojik anlamda “hayatta kalma araçlarıdır”.

Her birey savunma mekanizmalarını kullanır; bu normaldir. Ancak bu savunmalar katılaşıp kalıcı hale geldiğinde, kişiliğin temel örgüsü haline gelir ve kişinin hayatını daraltmaya başlar.

Yansıtma (Projection): İçteki Tehdidi Dışta Aramak

Yansıtma, kişinin kabul edemediği duygu, düşünce ya da dürtüleri başkalarına yüklemesidir.

Örneğin, kendi içinde saldırganlık eğilimi taşıyan biri, başkalarının onu tehdit ettiğine inanabilir. Bu savunma özellikle paranoid kişilik bozukluğu gibi yapılarla ilişkilidir.

• “İnsanlara güvenilmez.”
• “Beni kandırmaya çalışıyorlar.”
• “Kimse beni çekemiyor.”

Bu cümleler çoğu zaman dış dünyaya dair bir gerçeklikten değil, içsel bir korkunun dışsallaştırılmasındankaynaklanır. Kişi bu şekilde kendi iç çatışmalarından korunmuş olur; fakat aynı zamanda çevresine sürekli olarak tehdit gözüyle bakar.

Yalıtma (Isolation): Duygudan Kaçış

Yalıtma savunması, yaşanan olay ile o olaya ait duygunun birbirinden kopartılmasıdır.

Örneğin, bir kişinin annesinin ölümünü anlatırken, tek bir duygusal tepki vermemesi, tüm süreci “objektif bir gözlemci” gibi aktarması bu mekanizmayı gösterir.

Yalıtma, özellikle şizoid kişilik yapılanmasında sık görülür. Bu kişiler olayları anlatır ama hissetmez gibi görünürler. Çünkü duyguların yüzeye çıkması demek, savunmasız kalmak anlamına gelir.

• “Ben hissetmemeyi tercih ediyorum.”
• “Duygular karışıklık yaratır.”
• “Sakin kalmak en doğrusu.”

Bu cümleler, aslında yoğun duygularla baş etme çabasının bir ifadesidir.

Bölme (Splitting): Siyah-Beyaz Dünyasında Yaşamak

Bölme savunması, kişinin hem kendisini hem de başkalarını “ya tamamen iyi ya da tamamen kötü” şeklinde değerlendirmesidir. Aradaki gri tonlara yer yoktur.

Bu savunma özellikle borderline kişilik yapılanmalarında öne çıkar. Sevilen bir kişi bir anda düşman haline gelebilir.

• “O bana hayatımı verdi.”
• “Hayır, o bir canavar.”
• “Beni bir tek o anlıyor.”
• “Artık onun yüzünü bile görmek istemiyorum.”

Bölme, bireyin içsel karmaşayı dengelemek için kullandığı bir savunmadır. Ancak bu denge, gerçeklikle değil, parçalanmış algılarla kurulur.

Duygusal Zırhın Altında Ne Yatıyor?

Yansıtma, yalıtma ve bölme gibi savunma mekanizmaları, ilk bakışta sert ve mesafeli görünse de, özünde kırılganlıkla başa çıkma yollarıdır.

Bu yapıların altında çoğunlukla şu duygular gizlidir:

• Terk edilme korkusu

• Yetersizlik ve değersizlik duyguları

• Yakınlıkla başa çıkamama

• İhlal edilme veya kontrol kaybı korkusu

Yani dışarıdan “soğuk”, “kuşkucu” ya da “duygusuz” gibi algılanan bireyler, aslında geçmişte yaşadıkları duygusal ihlallerden korunmak için kendilerini içlerine kapatmış olabilirler.

Kişilik Bozukluklarında Savunmaların Kalıcılaşması

Normalde geçici olarak kullanılan savunma mekanizmaları, bazı kişilerde kişiliğin sabit bir parçası haline gelir. Artık o kişi için sadece bir savunma değil, bir yaşama biçimidir.

DSM-5, bu tür kişilik yapılanmalarını tanımlarken, bireyin içsel deneyimi ve dışa yansıyan davranışlarının, kültürel normlardan belirgin şekilde saptığını ve zamanla değişmediğini belirtir.

Paranoid, şizoid, borderline gibi kişilik bozukluklarında bu savunmaların izlerini doğrudan gözlemlemek mümkündür.

Dışarıdan Güçlü Görünen Ama İçsel Kırılganlıkla Yaşayan İnsanları Anlamak

Bu kişiler için “güçlü görünmek” bir zorunluluktur. Çünkü zayıflık göstermek, incinmekle eş anlamlıdır. Bu nedenle duygusal temas kurmaktan çekinirler.

Oysa her birimizin içinde, görülmek, duyulmak, kabul edilmek ve bağ kurmak isteyen bir parçamız vardır. Kimi zaman bu ihtiyaçlar öyle derin yaralarla çevrilmiştir ki, kişi bunu bile fark edemez hale gelir.

Bu kişilerle empati kurmak, davranışın ardındaki duyguyu görebilmek, ilişkileri onarmanın ilk adımıdır.

Sonuç: Her Zırh Bir Yaralanmanın İzini Taşır

Savunma mekanizmaları, görünmeyen yaraların üzerini örten psikolojik zırhlardır. Bazen soğukluk, bazen şüphecilik, bazen de kopukluk olarak karşımıza çıkar. Ama tüm bu davranış kalıplarının ardında bir zamanlar karşılanmamış ihtiyaçlar, duyulmamış haykırışlar, görülmemiş çocukluk anıları olabilir.

Kişilik yapılanmaları; geçmişin izlerini bugünün ilişkilerine taşıyan, kendimizi korumak için ördüğümüz kaleler gibidir. Ancak bu kalelerin ardında ne olduğunu görmek, hem kendimizi hem de başkalarını daha derinlemesine anlamamıza yardımcı olur.

Eğer siz de kendinizde ya da bir yakınınızda duygulardan kaçınma, aşırı güvensizlik, ani duygu geçişleri ya da mesafeli yaşam kalıpları fark ediyorsanız; bunlar savunma amaçlı gelişmiş kişilik örüntülerinin izleri olabilir. Böyle durumlarda bir uzmandan değerlendirme almak, bu zırhların ardındaki duygulara dokunmak için değerli bir adımdır.