Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Çocuklarda ve Yetişkinlerde Belirtileri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin dikkat süresi, dürtü kontrolü ve hiperaktivite düzeyi üzerinde etkili olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Çoğunlukla çocukluk çağında fark edilse de, birçok yetişkin de DEHB belirtileriyle yaşamaktadır.

Peki, DEHB tam olarak nedir? Çocuklar ve yetişkinlerde nasıl belirtiler gösterir? DEHB ile başa çıkmak için neler yapılabilir? Bu yazıda, DEHB’nin temel belirtilerini, yaş gruplarına göre farklılıklarını ve etkili yönetim yöntemlerini ele alacağız.

DEHB Nedir?

DEHB, beyindeki dikkat ve dürtü kontrolünü yöneten bölgelerin farklı çalışmasıyla ilişkili bir durumdur. Kişinin dikkatini toplamakta zorlanmasına, dürtüsel davranışlar sergilemesine ve hiperaktif olmasına neden olabilir.

Dikkat eksikliği: Odaklanmada ve dikkati sürdürmede zorluk çekme.

Hiperaktivite: Yerinde duramama, sürekli hareket etme ihtiyacı.

Dürtüsellik: Sabırsızlık, düşünmeden hareket etme, aniden konuşma veya karar verme.

DEHB, genetik faktörler, nörolojik farklılıklar ve çevresel etmenlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkabilir.

DEHB’nin Çocuklardaki Belirtileri

Çocuklarda DEHB belirtileri genellikle okul öncesi veya ilkokul çağında fark edilir. Ancak her çocukta belirtiler aynı yoğunlukta olmayabilir.

a) Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Dikkatini uzun süre sürdürememe
• Detaylara dikkat etmeme, sık hata yapma
• Bir görevden diğerine atlama, başladığı işi tamamlayamama
• Unutkanlık, eşyalarını sık kaybetme
• Dış uyaranlardan kolayca etkilenme

b) Hiperaktivite Belirtileri

• Sürekli hareket halinde olma, yerinde duramama
• Ders sırasında kalkıp dolaşma, sınıfta sık sık konuşma
• Sessizce oyun oynayamama
• Sürekli bir enerji hali ve huzursuzluk

c) Dürtüsellik Belirtileri

• Sırasını beklemekte zorlanma
• Başkalarının sözünü kesme
• Düşünmeden hareket etme
• Riskli davranışlar sergileme (örneğin tehlikeli oyunlara yönelme)

Önemli Not: Çocukların bazen dikkat dağınıklığı veya hareketlilik göstermesi normaldir. Ancak bu davranışlar sürekli hale gelip günlük yaşamı olumsuz etkiliyorsa, DEHB olup olmadığı değerlendirilmelidir.

Yetişkinlerde DEHB Belirtileri

Çocukluk döneminde DEHB tanısı almamış birçok birey, yetişkinlikte de benzer zorluklarla mücadele eder. Ancak belirtiler yaş ilerledikçe değişebilir.

a) Dikkat Eksikliği Belirtileri

• İşleri sürekli erteleme, plan yapmada zorlanma
• Konsantrasyon zorluğu, dikkatin kolayca dağılması
• Unutkanlık, randevuları veya önemli tarihleri kaçırma
• Aynı anda birçok işe başlayıp tamamlayamama

b) Hiperaktivite Belirtileri

• Huzursuzluk hissi, uzun süre oturamama
• Sık sık iş veya hobi değiştirme
• Tehlikeli veya aceleci kararlar alma
• Düşünmeden konuşma, sosyal ilişkilerde zorlanma

c) Dürtüsellik Belirtileri

• Sabırsızlık, acelecilik
• Düşünmeden para harcama veya riskli kararlar alma
• Öfkeyi kontrol etmekte güçlük çekme
• Sosyal ilişkilerde sabırsızlık ve fevri davranışlar

Yetişkinlerde DEHB, iş hayatında, akademik süreçlerde ve ilişkilerde zorlanmalara neden olabilir. Ancak doğru yöntemlerle yönetilebilir.

DEHB Tanısı Nasıl Konulur?

DEHB tanısı, tek bir testle değil, kapsamlı bir değerlendirme süreciyle konulur. Psikologlar ve psikiyatristler, bireyin belirtilerini değerlendirerek tanıya ulaşır.

• Görüşme ve gözlemler
• DEHB ölçekleri ve testleri
• Aileden ve öğretmenlerden alınan bilgiler (çocuklar için)

DEHB’nin tanısı ne kadar erken konulursa, kişinin yaşam kalitesi o kadar iyileştirilebilir.

DEHB ile Başa Çıkma Yöntemleri

DEHB’nin etkilerini azaltmak ve hayatı kolaylaştırmak için uygulanabilecek bazı stratejiler vardır.

Çocuklar İçin Stratejiler

• Düzenli bir rutin oluşturun. Sabah ve akşam aynı saatlerde yapılacak aktiviteler, çocuğun disiplin kazanmasına yardımcı olur.
• Dikkat dağıtıcı unsurları azaltın. Ders çalışırken televizyon, telefon gibi dikkat dağıtıcıları kapatmak faydalı olabilir.
• Kısa ve net yönergeler verin. Karmaşık cümleler yerine, “Ödevini tamamladıktan sonra oyun oynayabilirsin”gibi net ifadeler kullanın.
• Ödüllendirme ve olumlu pekiştirme yapın. Küçük hedefler koyarak başarılı olduğunda ödüllendirmek, motivasyonunu artırır.

Yetişkinler İçin Stratejiler

• Zaman yönetimi teknikleri kullanın. Günlük planlar yapmak, hatırlatıcılar kullanmak işleri kolaylaştırabilir.
• Büyük işleri küçük parçalara bölün. Bir işi tamamlamakta zorlanıyorsanız, adım adım ilerlemek faydalıdır.
• Fiziksel aktivite yapın. Spor ve egzersiz, DEHB semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Meditasyon ve nefes egzersizleri deneyin. Dikkati toplamak için mindfulness teknikleri faydalı olabilir.
• Profesyonel destek alın. DEHB ile başa çıkmak için terapi veya ilaç tedavisi gerekebilir.

Sonuç

DEHB, çocukluk çağında başlayan ve yetişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendini gösterir ve bireyin günlük yaşamını etkileyebilir.

Ancak, doğru stratejiler ve profesyonel destekle DEHB’nin yönetilmesi mümkündür. Eğer siz veya çocuğunuz DEHB belirtileri gösteriyorsa, bir uzmandan destek alarak yaşam kalitenizi artırabilirsiniz.