Yeme Bozukluğu

YEME BOZUKLUĞU NEDİR?

Yeme bozuklukları, kişinin yeme davranışlarında değişikliklere yol açan ve bedensel belirti ve görüntünün kişi için ön planda olduğu bir ruhsal sorundur. Yeme bozukluğunda kişi fiziksel sağlığına zarar verecek kadar az ya da aşırı yediği bir yeme davranışı sergiler. Yeme bozukluğu genellikle kişinin yeme davranışı ve yemekle ilgili duygu ve düşüncelerinin rahatsızlık vermeye başlamasıyla ortaya çıkar. Yeme bozuklukları ilk başta kendini, kişinin vücut şeklini beğenmemesi, kilo almaktan korkması veya farklı beslenme şekillerine özenme gibi durumlarla gösterebilmektedir.

Yeme bozukluğu sadece yeme davranışı ve beden ağırlığı ve şekli ile ilişkili görünse de temelde ruhsal kaynaklıdır. Yeme bozuklukları genellikle, içsel yaşanan karmaşa ve çatışmalara dışsal bir çözüm getirme çabasıdır.

YEME BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLER NELERDİR?

Yeme bozukluklarında duygusal ve fiziksel semptomlar olmak üzere farklı semptomlar yaşanabilmektedir.

  • Kişinin yemeğe aşırı odaklı olması (kiloya, gıdaya, kaloriye, gıdanın besin içeriğine)
  • Fizyolojik bir sebebi olmayan kilodaki aşırı artma veya azalma
  • Kilo verme hedefiyle yapılan ve bedene zarar verebilecek kusma, aşırı egzersiz veya aşırın kısıtlayıcı diyetler gibi telafi edici aktivitelere başvurma
  • Kişinin kendini olduğundan kilolu görmesi gibi beden algısında bozulmalar
  • Yoğun kilo alma korkusu
  • Aşırı ani ruh hali değişimleri
  • Yalnız yemek yemek ve yemek ortamlarında sosyalleşmeden kaçınma
  • Düşük kan basıncı
  • Halsizlik ve sürekli yorgun hissetme
  • Mide sorunları
  • Zayıflamış bağışıklık sistemi

YEME BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ NELERDİR?

Yeme bozukluklarının çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır. Genetik faktörler, hormon dengesinde meydana gelen farklılıklar, bazı kişilik özellikleri, erken dönem yaşantıları, psikolojik sağlık ve aşırı diyet gibi psikolojik, biyolojik ve çevresel faktörler depresyonu tetikleyebilmektedir.

YEME BOZUKLUĞU TÜRLERİ NELERDİR?

Anoreksiya Nevroza

Anoreksiya nevroza kilo alma korkusuna bağlı olarak aşırı zayıf kalma çabası ile karakterize bir bozukluktur. Anoreksiya nevrozanın en tipik özelliği kişinin aşırı zayıf olmasına karşın kendini şişman ya da şişme anlayacakmış gibi hissederek sürekli yemekten kaçınmasıdır. Çok düşük beden ağırlığına neden olacak besin kısıtlaması, beden ağırlığının normalin ciddi derecede altında olması, kilo almakla ilgili yoğun korkular ve beden algısında önemli bozuklukların olması belirtileridir.

Genellikle 12-18 yaşları arasında başlar ve yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler ile kendini gösterir. Kalabalıkta yemek yememe, özellikle karbonhidrat ve yağ içeren yiyecekleri tümden kesme gibi değişikliklerle başlar. Kişide bu kaçınma davranışlarının yanında başkaları için yemek hazırlama ve beslenme konusunda ayrıntılı bilgiye sahip olma gibi yiyeceklere karşı aşırı ilgi olur.

Bulimia Nevroza

Bulimia nevroza kişinin aşırı miktarlarda yiyeceği aniden tüketmesinin ve ardından kilo alımını engellemesi amacıyla kusma, aç kalma, aşırı egzersiz gibi telafi edici davranışlarda bulunduğu dönemler ile karakterizedir. Tekrarlayan tıkanırcasına yeme dönemleri, kilo alımını engellemek için tekrarlayan telafi edici/dengeleyici davranışlar ve öz değerlendirme için beden şekli ve kilosunun çok önemli olması belirtileridir.

Anoreksiya ve bulimiya arasındaki en temel fark kişinin kilosu ve kilo kaybıdır. Anoreksiya nevroza yaşayan insanlar fazla miktarda kilo kaybeder ve ağırlıkları normalin çok altında olurken; bulimiya nevroza yaşayan insanlarda beden ağırlıkları normal veya normalin üzerindedir ve kilo kaybetmezler. Tıkanırcasına yeme davranışı gizli bir şekilde yapılır ve strese bağlı tetiklenebilir. Kişi rahatsız olana kadar doyana dek yeme davranışı devam eder. Tıkınırcasına yeme bittiğinde ise rahatsızlık ve iğrenme hissine bağlı olarak kilo alma korkusunun sonucunda telafi edici davranışlar ortaya çıkar.

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu

Tıkanırcasına yeme bozukluğu, dönem dönem rahatsız edici bir şekilde ve kısa bir süre içerisinde çok miktarda yiyeceği aşırı doyana kadar yeme davranışı ve bu dönemlerde kontrolünün kaybedilmesi ile karakterizedir.

Tekrarlayan tıkanırcasına yeme dönemleri, her zamankinden daha hızlı yemek, doyma ötesinde yeme davranışı, aç olunmamasına rağmen aşırı miktarlarda yeme, yemeğin çok miktarda olmasından utanmak ve yalnız yemek, tıkanırcasına yeme davranışından sonra iğrenme, suçlu veya depresif hissetme ve hiçbir telafi davranışının olmaması belirtileridir.

YEME BOZUKLUKLARININ TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELERDİR?

Yeme bozuklukları ne kadar erken tespit edilir ve tanı koyulursa tedavisi de o kadar kolay olur. Yeme bozukluklarının tedavisinde pek çok disiplinin birlikte çalıştığı bir tedavi yaklaşımı benimsenir. Psikiyatristler, klinik psikologlar, diyetisyenler/yeme danışmanları ve doktorların bir arada çalışması tedavinin seyri için önemlidir.

Kişinin yeme bozukluğu türüne, yeme alışkanlıklarına ve beden ağırlığına bağlı olarak kişiye özel bir tedavi süreci planlanır. Kişinin yeme bozukluğunu tetikleyen düşünce, duygu ve davranışlarını fark etmesi ve çözümlemesi ve hastalığının altında yatan duygusal sorun ve çatışmalarına çözebilmesi için psikoterapi mutlaka gereklidir.

Kaynakça

Öztürk, O., & Uluşahin, A. (2023). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.

Amerikan Psikiyatri Birliği. (1998). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı. Dördüncü Baskı (DSM-4) (Çev.Ed. Köroğlu, E.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.

Kring, A. M., Johnson, S. L., Davison, G. C., & Neale, J. M. (2019). (Çev.) Muzaffer Şahin; Anormal Psikolojisi.Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.