Şema Terapi
Şema terapi, bilişsel davranışçı terapi, psikodinamik terapi ve geştalt terapinin ögelerini bir araya getiren bütüncül bir yaklaşımdır. Şema terapi dört temel kavram üzerine inşa edilmiştir; temel duygusal ihtiyaçlar, erken dönem uyumsuz şemalar, başa çıkma biçimleri ve modlar.
Şema terapi, bebeklikten itibaren herkesin ihtiyacı olan güvenlik, istikrar, bakım, kabul edilme, özerklik, rekabet, kimlik algısı, ihtiyaç ve duyguları ifade etme özgürlüğü, spontanlık, oyun ve özdenetimin oluşumunu teşvik eden gerçekçi sınırlara sahip bir dünyada yaşama ihtiyaçlarını temel alır. Şemalar çocukluktan itibaren gelişen, kişinin kendisiyle ve başkalarıyla olan ilişkisinden etkilenen ve yaşam boyu tekrar eden örüntülerdir. Anılar, duygular, bilişler ve fiziksel duyumlar oluşur.
Erken dönem uyumsuz şemalar ise kişinin temel duygusal ihtiyaçlarının ciddi ölçüde karşılanmaması sonucunda oluşmaktadır. Erken dönem uyumsuz şemaları, kişinin yaşamının erken dönemlerinde temelleri atılan, katı, tekrarlayıcı, öz yıkıcı, işlev bozucu, değişime dirençli duygusal ve bilişsel kalıplardır. Erken dönem uyumsuz şemalar, kişinin kendilik algısına, sağlığına ve çevresi ile olan ilişkisine zarar verebilirler.
Terk edilme, cezalandırıcılık, karamsarlık, kendini feda etme, duygusal yoksunluk, duyguları bastırma, kusurluluk, bağımlılık, başarısızlık, boyun eğicilik, onay arayıcılık, haklılık, mükemmeliyetçilik, yetersiz özdenetim gibi erken dönem uyumsuz şemalar vardır. Bu şemalar herkeste farklı düzeylerde ve farklı şekillerde bulunmaktadır.
Erken dönem uyumsuz şemalar tetiklendiğinde kişiler korku, öfke, üzüntü, utanç ve suçluluk gibi olumsuz duyguları oldukça yoğun bir şekilde hissederler. Bu sebeple kişiler şemalarının tetiklenmesi sonucunda ortaya çıkan bu duygularla baş etmek için farklı yollara başvururlar.
Başa çıkma biçimleri, kişinin erken dönem uyumsuz şemalarıyla başa çıkmak için geliştirdiği stratejiler ve bu şemalara karşı verdiği davranışsal tepkilerdir. Şemalarla başa çıkmanın üç yolu vardır; şema teslimi (dona kalmak), şema kaçınması (kaçmak) ve şema aşırı telafisi (savaşmak). Başa çıkma biçimleri ortaya çıkan yoğun olumsuz duygularla baş etmek için kullanılsa da, günün sonunda bu davranışlar kişinin duygusal ihtiyaçlarını karşılamasını daha da zorlaştıran stratejilerdir.
Şema terapideki bir diğer önemli kavram mod kavramıdır. Modlar, kişinin belirli bir zaman diliminde etkinleşen baskın duygusal durumları, şemaları ve başa çıkma biçimlerinin toplamıdır. Dört temel mod vardır; çocuk modları, uyumsuz başa çıkma modları, uyumsuz ebeveyn modları ve sağlıklı yetişkin modu.
Terapist süreç boyunca sınırlı yeniden ebeveynlik çerçevesinde danışanla bir ilişki kurar ve zamanla terapistin davranışlarını içselleştiren ve daha uyumlu başa çıkma becerileri öğrenen danışanın sağlıklı yetişkin modu güçlenir. Sağlıklı yetişkin modu güçlendiğinde kişinin belirtileri azalır ve işlevselliği artar.
Şema terapi de amaç kişinin geçmişte karşılanmış olan ihtiyaçlarını kendi kendine bugün de karşılayabilir hale gelmesidir. Kişinin erken dönem uyum bozucu şemaların tetiklenmesi sonucunda ortaya çıkan olumsuz duygularla kişinin sağlıklı başa çıkma biçimleri kullanarak, daha uyumlu yöntemler geliştirmesine destek olunur.
Kaynakça
Karaosmanoğlu, A., & Şaşıoğlu, M. (2017). Şema Terapi. E. Köroğlu içinde, Psikoterapi Yöntemleri: Kuramlar ve Uygulama Yönergeleri (s. 205-219). Ankara: HYB Basım Yayın.
Rafaeli, E., Bernstein, D. P., & Yooung, J. E. (2012). Şema Terapi: Ayırıcı Özellikler. İstanbul: Psikonet Yayınları.
